خودلمسی در کودکان یکی از رفتارهایی است که اغلب والدین را نگران می‌کند، اما در بسیاری از موارد ریشه در مشکلات حسی و تنظیم بدنی دارد، نه در مسائل جنسی. در کودکان با مشکلات پردازش حسی، بدن نمی‌تواند به‌طور مؤثر ورودی‌های محیطی (صدا، نور، لمس، حرکت) را فیلتر و پردازش کند. این ناتوانی در تنظیم حسی می‌تواند بر خواب، رفتار، تمرکز و حتی الگوهای حرکتی اثر بگذارد. یکی از پیامدهای رایج این اختلال، خودلمسی در کودکان است که به‌عنوان راهی برای تسکین یا تحریک حسی ظاهر می‌شود.
بدخوابی و مشکلات حسی در کودکان
بدخوابی یکی از شایع‌ترین علائم کودکان دارای اختلال پردازش حسی است. این کودکان ممکن است در به‌خواب‌رفتن، ماندن در خواب، یا تجربه‌ی خواب عمیق دچار مشکل باشند. علت اصلی، حساسیت بیش از حد به محرک‌های محیطی یا نیاز زیاد به تحریک بدنی است. مثلاً کودک ممکن است از جنس ملحفه یا لباس ناراحت شود، یا کوچک‌ترین صداها مانع خواب او شود. در مقابل، برخی کودکان برای احساس امنیت و آرامش نیاز به فشار، تماس یا لمس مکرر دارند. همین نیاز ممکن است منجر به رفتارهایی مانند خودلمسی پیش از خواب یا هنگام بیداری شبانه شود.
ارتباط مستقیم بین خودلمسی و بدخوابی
وقتی کودک در تنظیم سیستم عصبی خود ناتوان است، بدنش به دنبال راهی برای ایجاد تعادل می‌گردد. لمس خود، به‌ویژه در نواحی خاص بدن، می‌تواند باعث ترشح هورمون‌هایی مانند اندورفین و سروتونین شود که حس آرامش و امنیت را افزایش می‌دهند. به همین دلیل، بسیاری از کودکان دارای مشکلات حسی، به‌ویژه در شرایط خستگی یا اضطراب شبانه، از خودلمسی به‌عنوان راهی برای آرام‌سازی سیستم عصبی استفاده می‌کنند.
در واقع، خودلمسی برای این کودکان یک راهکار تنظیمی است نه یک رفتار نامناسب. این رفتار ممکن است در زمان‌هایی که خوابشان سبک‌تر می‌شود یا در نیمه‌شب بیدار می‌شوند، بیشتر دیده شود. والدینی که شاهد چنین رفتارهایی هستند باید بدانند که برخورد تند یا خجالت‌دادن کودک می‌تواند باعث افزایش اضطراب و تشدید رفتار شود.
راهکارهای کاهش خودلمسی ناشی از بدخوابی
برای کاهش این رفتار، لازم است ابتدا به بهبود کیفیت خواب کودک پرداخته شود. استفاده از روتین خواب منظم، کاهش نور و صدای محیط، ماساژ ملایم پیش از خواب، و استفاده از پتوی سنگین (weighted blanket) می‌تواند به آرام‌سازی سیستم حسی کمک کند.
در کنار آن، بازی‌های حسی روزانه مانند کار با خمیر، تاب‌خوری، شنا یا فشار دادن توپ‌های نرم می‌تواند نیازهای حسی کودک را در طول روز تأمین کرده و از بروز خودلمسی در شب جلوگیری کند.
همچنین، در صورتی که رفتار خودلمسی شدید، مداوم یا همراه با اضطراب باشد، مشاوره با روانشناس کودک و بازی‌درمانگر حسی‌حرکتی ضروری است. این متخصصان با ارزیابی دقیق الگوهای حسی کودک، برنامه‌ی درمانی طراحی می‌کنند تا بدن او بتواند بدون نیاز به رفتارهای خودتنظیمی افراطی، به آرامش برسد.
درک صحیح از مفهوم خودلمسی در کودکان کلید اصلی برخورد درست با آن است. بدخوابی در کودکان دارای مشکلات حسی، معمولاً نتیجه‌ی تنظیم‌نشدن سیستم عصبی است و خودلمسی یکی از نشانه‌های تلاش بدن برای دستیابی به تعادل است. حمایت عاطفی، درک والدین، و اصلاح الگوی خواب و تحریک‌های حسی روزانه می‌تواند به کاهش این رفتار و رشد سالم‌تر کودک کمک کند.
